`Thitumh Phungphai (Nupi Halning)

Nupi halning

3. Nupi Halning

Nupi halnak kong ah a phunphun a um. Cheukhat cu pule fa aa laak ding an sicang caah a min men lawng va kal i va hal a um. Cheukhat cu khua dangpi in phun le hram ruah ah siseh, kilhtu le kamhtu ruah ah siseh, mihrinfa an kawl ruangah siseh, tulefa hlamnak ah siseh, a phunphun in i halning a um. Cun cheukhat cu nu lei he aa ngamhmi hna sinin an hna an rak i vit hmasa i bia le bia aa tlaih khawh hnu ah hal ah an kal hi asi tawn.

Hi bantukin nupi hal tikah lamkaltu (arbitrator) an fial tawn hna. Lamkal an fial tik hna ah man kong a hngalmi, upa mifim pahnihthum kha an fial hna i an kal tawn. An kal hlanah a fialtu hna he lungthin an i ton cikcek hnu ah an kal tawn. Nu lei zong nih hin, cu a rami lamkaltu biaruahtu dingah upa khuaruat kho deuh kha an fial ve hna i ruahnak an i tong.

Abikin tluang le lai i ihal tikah cun mifim ngai um a hau tawn. Zeicahtiah a caan ahcun nu nih duhlo thlak in chaw hauh a um tawn, an lam lo in chaw i hauh zong a um tawn. Abiana ah sal a kalh kholo ding zong nih `thuthmunrawl hauh an hman tawn tikah an kong a hngal tawnmi he an i ton sual ahcun fakpiin i alhniar a um tawn caah chuah le kehnak zong an hlitdih i fakngai in isik a um tawn. Hibantuk caan ah mifim khunnguh, thinfual nih an remchunh tawn hna i zankhua hna an dei tawn. A caan ahcun nihnih nithum hna an rau i man an i rem tawn (man kong an i ceih). Pa nih duhtuk ruangah voi hnihthum i nolh le hal zong a um kho i, pa nih duhtuk ruangah manleng in i manh zong a um tawn. Cucaah lamkaltu hi an biapi ngaingai.

Pa lawngte cu a poituk lo nain nu an itel ahcun a poingai tawn. Ni hi biapi ngaingai a si i niman cotu zong asi tikah zaangduh deuh in biachim an hmang tawn i an buai tawn.

Nupi hal i an kal tikah hin a tlawmbik chaw an man hnga ding i a cheu an i ken tawn. Abikin phunthawh tibantuk pawl. Hi bantukin nupi an ihal tikah a ngei an si ahcun thawngtheihnak ah nu lei nih hang an soh hna, sa an thahhna.

Fapa cuza cia a ngeimi nulepa nih anmah chungkhar chungin siseh, an khuachung ah siseh, khual ah siseh a duhmi halpiak awkah khuachung i phunghngal kha an fial hna hnu ah nu inn ahcun an kal i an fuhpanh tawn hna. Cu lamkal hna cu an kal hlan ah tlangvalpa a pa nih, chawva an ngeihmi hi vial, an i put hnga mi hi vial, bia beuh a duh hna mi vialte kha a chimhrelh dih hnu hna in put awk hnga ding hna kha an iput i an kal. 4    Ngaknu inn ah phak tikah nu lei nih manco hnga ding mi pu, ni, `ta, salpa manco hnga ding le a dang upa phung hngal kha an sawm hna i palei lamkaltu he cun man kong cu an rel. Nu lei nih biaruahnak ah a thaw ngaingai mi minhngal zupu kha an rak dah  tawn hna.

Nulei nih khan an hnatlak nawnlo ahcun ‘kan fa kan run chimhrelh rih lai’ tiah an ti hna i a phung in hang an soh hna. 5

Nulei nih an hna a tlak asi ahcun zu thaw ngaingai pukhat in an dah chih i, ar ahnak caah arla sen thah in chiatserh biakamnak zong a tuah colh zong an um. Hibantuk ar-ah ngaingai hi cu man an ceih le a nikhua an khan cikcek hnu lawngah tuah deuh asi tawn. Hibantuk ar an ah ahcun thlacampa i a bia kha fanu ngeitu a pa nih a hram tein a `thut hnawh i a ngaih rinren tawn. A biachimmi a palhsual a si ahcun a remhpiak lai. 6

Man a co hnga dingmi pu, ni, `ta, nu le salpa manco hna nih anmah le an lamkal ning cio kha an chim lai i palei zong nih an hna a tlak cikcek hnu lawngah hibantuk biakamnak cu an ser tawn. Ni lei nih an ngeih asi ahcun an ngeihtawk in mi thawng theihnak ah sa an rak thah hna.

Manrel timi ahhin phungphai theih cu a biapi ngaingai. Nulei nih anmah le an lamkal ning kha an chimmi palei zong nih an hnatlakpi hna ahcun le an ngeih asi ahcun a hngan in an manh colh ko hna. An ngeihlo mi man dangdang deuh cu ‘kan lothlawh le kan thingphorh kan to rih ko uh, kan vuncuar a pantuk rih hih’ tiah an i ti thiam i an ngeih nikhua ah manh le pek asi tawn. Phunthawh le arsa belte cu bat awk a `thalo mi a si.

Hika zawn ah pa hi cu a lut an si i tangdon khawhchung in biachim a hau tawn. Nulei nih sum deuh loin zawmhtaih, nehsawh phun nawn in kam an kau sual ahcun an zozarang zong an i hlip cikcek tawn. Hibantukin nupi `thit cu phunbawi fanu hna le mirum fanu hna an ngen hna ahcun bia zong tampi chim a hau, chaw zong tampi manh an hauh caah ‘nupi `thit le samhri phoih’ ti tiang holhnak ah a umnak a si.

Hibantukin lam an kal lio ah (man an i rem lio ah) pawril fak thenglo nain voih thang nawn i ceh cu, voih nih bia a al an ti i an soi. Cubantuk `hiam`hiam in tluang le lai an i hal tik zongah, an kal pah i bong nih a awnh hna ahcun ‘a `tha’ tiah ruah le i relhcanh asi tawn. Cucaah khuatluang i a rak rami palei kha, nulei nih ‘nan bong a `tha maw?’ tiah biahal hi a um `heo. Hibantukin an umkal pah i bong awnh theihlo le sakhi, saveh, sachia hrangngawn nih lam tan le mui hmuh cu ‘bia kan si kho lailo’ tiah an lungchung tein an i ngaihchiat cia. Cucu kan i sarcuanh, sonhrelh tawnning asi.

End Notes;

4. W.R. Head, Hand book on the Haka Chin Custom.. Rangoon, Union Government, Printing, 1917, 1

5.6. Ibid, 1

#Mah ca hi "Lai Nunphung" timi cauk chung in kan lakmi asi.

#Credit to Stephen NI KIo

Add new comment

3 + 1 =