Khuahna Kai Puai

KHUAHNA KAI PUAI (LAUTU NUNPHUNG)

Kumkhat chung i a chuakthar mi ngakchia nausem hna caah thlauchuah hal raithawi pekchanhnak puai a rak si. Jesuh Khrih chuahni Christmas puai kan rak hngalh hlanah Lautu miphun nih kan sunghsak bikmi kan i ngaihlang bikmi khuapi puai pakhat asi. Chanthar deuh Khrihfa chan zongah khuahna kai puai cu ‘nunphung puai’ pakhat in fehter asicaah hlan lawki chan bantuk siti loin chantiluan he aa tlak ningin nunphung ‘khuahna kai puai’cu phundang in hlunghlai ngaiin tuah asi cang. Tuchan khuahna kai puai kan tuahmi cu miphun pakhat kan sinak kan nunphung kan kilveng kha asi caah Khrihfa biaknak puai (Christmas, Thawhṭhan puai … tbk) he aa kalh lo i a suallo tiin ka hmuh. Miphun pakhat kan si i kan nunphung kan kilven mi cu Jesuh Khrih zong nih a duhmi a si ko lai.

Khuahnakhue; ‘Khuahnakhue’ timi cu khua khuakhat uktu khuabawi le a tlangpi le lalang (Bawi le tlang) hna nih thil pakhatkhat caah Khuazing (atu chan ah Pa Pathian) sinah pekchanh raithawinak tuah an duh tikah an hmannak ding rikhiahnak hmun pakhat asi. Cu hmun cu khualu lei deuh ah hmun an chiah caah nauthar pekchanhnak puai an rak tuah tikah ‘Khuhnakie – Khua hna kai’ (cholei kai asi caah) an rak tinak sidawh asi. Lautu peng ahhin khuahnakie cu kan ngeihdih i tinhnak zong aakhat dih nain a tuahdan cu khuakhat le khuakhat aakhat lo kho men. Cucaah Lautu miphun asimi Thlangaw ‘khyhna kie’ chirhchan in langhter ka duh.

Thangaw khyhnakie ning cu hiti hin asi. Kumkhat chung i nauchuak thar (kumkhat tang paoh) khuahna an kai pi hna. Nau chuakka, zarhkhat lawng asi rih mi zong nauhlawm in an pom i an kai pi ve hna. Kumkhat ah voikhat khuabawi le tlangpi hna nih ni an khiahmi November thla dongh (asiloah) December thla chungah an rak tuahtawn mi nunphung puai nganbik asi. Tu chanthar ahcun Christmas lonh kumthar a thawkka ah Bawi le tlang nih ni caan khiah in tuah asi cang. Nau chuakthar hna caah khuahna kaipi hlanah tuahding mi zulhphung pakhat a um. Cucu kumkhat chung i khuahna kaipi hnga dingmi ngakchia chuakthar mi caah ‘chawkarie’ thawinak (d d d) asi ‘chawkarie – d, d, d,’ thawinak cu ngakchia a chuak i ni (8-9) nak ah, Ar 9-10 an thah i naukunthian tiin min an sak. Cun ar pakhat an thahṭhan i ‘saamathaeng ziy – d,d,r.d’ an ti. thlaruk hrawng asi tikah buh le zuusa an i funh i Tlangpi hna he ‘tlolie – m.r’ Buangtuah ah thawinak an tuah hnuah an eiṭi hna. Ngakchia aiawh in innchungkhar pakhat tal nih kalpiak asi. Cucu ‘chawkarie’ ah ka kal ti asi. Kumkhat chung i a chuakmi ngakchia hna himbawmnak le damnak caah an tuahmi asi. Cu kum ah (kumkhat an tlin tikah) khuahna kaipi asi.

‘Khuahna kai’ timi cu kumkhat chung i nau chuakthar ngakchia milu relnak zong asi. Khuahna an kai tikah ‘buvtuv’- m’.m’ (ထမင်းဂျိုက်) kan timi (rua in tahmi bukbau fate kan ti lai cu) in buh an i funh cio. Mah le sang cio in hmunkhat ah rak kai asi i ‘khyhnakhue’ ahcun sang le veng cio in hmun an lak. Thawngaw ahcun sang pali kan um i hmunli ah hmunhma lak a rak si. Bawi le tlang nih thiahmi inndong hna nih an liammi vok (အခွန် ဝက်) pa (5) hrawng an thah. A liang cu ‘chiah ah’ Bawi an pek hna. Tlangpi pawl nih ‘tlolie’ ah vok pakhat an thah ve. ‘Khyhna khue’ ah an thahmi voksa cu buh an i funh mi he mizapi nih an ei hna. Nauchuak thar a ngeimi poah nih fale ngakchia phuhrin (Limte Thla) can ah arti pumkhat cio le zupu pakhat cio an i put. Arti cu tlangtlatu nih lung in sakmikhor (lungkuate) chungah an pumh hna. Zupu cu zapi nih ding asi.

Ngakchia khuahna kaipi mi poah cu, an chungkhar, an nulepa hna nih futhlaun, saihawk, theithu, serthlum ti pawl le kawhrenh, samkamh, meilah tbk kha khuahna an kaipi mi ngakchia poah laksawng ah an phawt hna. (Tuchan Jesuh Khrih chuahcan laksawng i pek he aalo). Khual le khuadang lamhlat ah a phan i a rak tlungta mi, khuadang ah cacawng mi hna (culioah tangnga in a cunglei kha Mirang Siangngakchia an rak ti hna) zong mikhual cazin ah khumh an si i laksawng an rak phawt ve hna i rawl zong an dangh ve hna. (Zeitluk a ṭhami Lautu nunphung dah asi?). Ngakchia caah laksawng a phawtzamh kho deuh pawl cu baleu sumsel tumpah in meithal he khuahna kai asi i a hmun an phak tikah meithal cu an thlah cio.

Ngakchia phuhrim (limte thla) caah an pumhmi arti (ngakchia milu zat) cu Khuazing (tuchan ah Pathian) sinah an pekchanh, rai an thawi mi asicaah ahohmanh nih lak phung le khuai phung asilo. Ngakchai limte an zor ti asi.1956 kum ah Thangaw bawi pakhat (min langhter duhlo) nih cu arti cu a rak lak i a khuai piak hna caah tlangtlatu upa pa (5-6) nih a hnarthi pot lakin an rak velh. Cu kum chungah ngakchia tampi an rak thi i bawitlang le khuami hna i thiehthiam lonak, buaibainak zong a rak chuak caah cu hnu thawkin ‘khyhna khue’ ah khua hna kai a rak umti lo i mah le sang le veng cio lawngah rawl dumṭinak le nuamhnak an rak tuah cang. Cucu ‘khyco’ m’.m an ti i, mah le phu, sang le veng tiin sahrawm an i thah caan hmannak a rak i thleng. Khuahna kai timi min cu a lotlau lo.

Chanthar lei deuh ahcun Thaizing khuahna kai asi lai an ti ni ah a phu in, sang le veng in caw, sia, vok, naa … tbk in sahrawm an i thah cio. Sahrawm thah timi ahhin a phunphun a um ve. Tangka i kholh in i thahmi a um, sang le veng mi nih kulilek in kumkhat chung tangka kawl in (asiloah) lothlawh piak, thingput piak zongin fund an kawl. Cun ‘Riarity – riapariy- m.m/mdm’ kan timi inn dong pa 5-6 komh in, ngaidi phaih bu an ti i lothlawh piak in kulilek zong a um. lo ngeitu, ngaidi an phoih/ phorh piakmi inntek hna nih vok fate an liamh hna i kumkhat chung an zuat piak (asiloah) mi an zuat ter hna. Cucu khuahna kai ni ah an i that. Vok a zuatu kha zuatman ah a liang pakhat an pek. Adang cu savo in an i phawt. A chungril le a sa ṭilṭawt kha an chumh i buh he an ei. Inntek nih zupu pa (1-3) a dah piak hna. A liang pakhat ‘chiahah’ bawi pek a um tilo. Rawl cu zinglei deuh ah voikhat, zanlei ah voikhat ei asi i zinglei rawl hi ‘Aruo – m’.d’ an ti i zinglei ei mi rawl cu ‘A suu- m’,r’ an ti. an ei bang mi sa thlehluat pawl kha a zatcio in inn ah i ṭinpi asi.

Khuahna kai ni zing hi sa i chumh cio asi i innpa chakthlang, rualchan cingla fale ngakchia le mikhual hna kha rawl ei kawh cio an si. Cu ni ahcun mi pakhat nih zingkhat ah inn ngaruk ah ei asi. (Keimah caṭialtu hi 1966 kum ah zingkhat ah inn 9 nih an rak ka kawh bal ve).

1970 kum pinlei, khuahna kan kai ning cu phundang asi. Khuapi puai tiin thlen asi cang. Khuahnakai (Khuapi Puai) cu nihnih in nili tiang tuah asi. Khua uktu le sang upa hna nih an hruai hna i khuapi cerhmun asiloah bualrawn ṭha pakhatkhat ah a khuapi in an chuahter dih hna. Sang le veng in, pumpak in zaang lentecelhnak a phunphun an tuah piak hna. Cun kumkhat chung a milang deuhmi (Tc, Lothlawh ṭhawngbik, tlangrian thawh a tlolh ballo mi, degree a la thar mi, tanghra awng mi, pakhatkhat ah minṭhatnak a hmumi…) le zaangleknak ah teinak a hmutu hna kha laksawng an pek hna. Bawlung chuih ah teinak ahmumi an laksawng cu an sang i rinhchan deuh mi inn ah a tlunpi i zaan khuadei an i nuam. Inntek nih vok in teinak laksawng cu an lawmh piak hna. (Christmas lai ah carol kan vak i a tikho deuh nih fanghang (sanpioh), lakphak le changreu an kan dangh mi he khin ka hei tahchunh ve). (caṭialtu)

Keimah caṭialtu hi Hnariang ah a tlawngleng deuhmi ka si kan ti ahcun ka palh lai lo. Hnaring ah khuahna kai phu (Khuahna buv) ka ngei ve. Keimah Khyhna buv cu Hnaring (B), (Hnaring Longtlang) ‘Misaa khue’ sang ah asi i Pu Thla Cung (Ca Lian Thang pa) phu ah kaa tel ve. Inndong pariat an rak si i keimah he inndong pakhua (9) kan si. Khuahna kai ni ahhin inn hnih ah vok pakhat in kan thawh i puai ni ah vok (4) kan i thah. Vok liamding ṭuanvo a ngeimi hi Khuahna kai ni kan i thah mi vok liang pakhat i pek asi. Hnaring hi sang le veng (8, 9) tluk an um i cuticun khuahna an kai cio ning asi. Ngakchia chuakthar phuhrim (Limte thla) caah tiin Khyhna khue ah arti va pumh cu a rak um ve tawn nain atu ahcun a um tilo. Khrihfa biaknak lei in RC Saingbawite, Pastorte le Khrihfa upa hna nih khuapi caah thlacamnak an ngei. Ni thumli chung (Jan. 1-6 karlak) ah zaang lengtecelhnak phunphun, adang zuamnak phunphun an tuah in caan an hmang.

Keimah caṭialtu kaa telve kum thum chung (1985-1987) hrawng ahhin ka philhkhawh lomi a um, a rak i nuamtuk ka ti. Zeicahtiah puaini ahhin sahrawm an i thahnak inn, sangkip in sa an i thahnak hmun cioah zu an ding i an i nuam. Saya Hre Hmung le Saya Thla ~ial cu anmah unau pahnih lawngin caw an rak thah. Mi an tam deuhnak ahcun zanlei suimilam pahnih hrawng in “Aa khawpae hla” an sak i an i nuam cio cang. Cun thlangval cheukhat le patung no cheukhat hna cu zanlei sang ah zu an dinnak inn kipah zu an hrawng hna. Lam cungah lampah in an vak. An i nuam. Phukhat le phukhat lam ah an iton tik zongah buai le bai a umlo. An i nuamtuk. Zudin ruangah i sikvelh le hnahnawhnak a rak umlo. Atu kan chan ahhin zu hraikhat an din ah hrainga an ri. Mi he i sikvelh lawng ah an mitkuh a thaw. Lautu mino nih kan ruahawk ngai asi cang.

Cucaah Lautu miphun kan nunphung ‘Khuahna kai” hi chanti luan he aa tlak ningin kilveng u sih. Khuahna kai nih vancung kainak a donh hrimhrim lai lo. Kan miphun sinak kan nunphung kan kilven ca tu ah Pathian nih Thluachuah a kan pek deh lai tiah zumhnak he …

Khuahna kai puai kong he pehtlaiin Interview kan tuahmi zong a tanglei i link ah zohkhawh asi.

“LAUTU NUNPNUNG KHUAHNA KAI NUNTER PENG U SIH”

Norbert Ca Ling (Thangaw)

RVA Hakha (OSC)