Jubilee Lungphun kan tuahmi cu Thangaw Catholic Bupi kum 50 kan tlin hmelchunhnak a si.

          Hmelchunhnak kong ka ṭial tikah hin Mirang holh in Sign (hmelchunhnak, hngalhnak, umtu ning cang…), Symbol (hmelchunhnak, hmuhsaknak…) le Mole (holphum) holh pathum hi hmelchunhnak tiah hman dih kaa tim.

          Hmelchunhnak kan ti tikah hin hlan kan pupa hna nih an rak hman i atu tiang kan zumh kan hman rih mi, a hman theng lo nain kan zumh mi, mipi nih kan zulh mi, tuahsernak in kan langhter mi hna le Cathiang chungin kan hmuh mi tiah ka si khawh tawkin langhter kaa zuam lai. Tc. ah Pakansen chung i nichawn sen a chuak mi hmanthlak cu Nika hmelchunhnak a si. Vailamtah (tung) cu Khrihfa kan hmelchunhnak a si i Minu nih ṭhutdan a ka sawhpiak ti cu hngalhter nak a si. A cheu TV ah minu nih umtu ningcangin a piahmi cu hmuhsaknak a si. Mirang chanlio ah hman an lehmi cu thawngthanhnak a si.

(1) Hlan pipu hna in nihin tiang kan hman mi hmelchunhnak

Hlan lio minung hna nih an rak zumh an rak hman i tuchan minung tiang zongnih kan zulh, ka hman rih mi hmelchunhnak tampi an um. Kan Laiphung cheu khat ah, fapa caah nupi hal an duh ahcun fanu a ngeimi inntual hleika hram ah Fei an vatun hmasa. Khua dangah nupi hal an kal tikah Rul nih lam a rak tan ahcun kan lam a tluang lo an ti i an kir. Bongte nih inn hmailei a siloah inn pawng kam in a awnh ahcun vanṭhatnak, khualtlung ngeihnak a si. Innchiatnak kan tuah lio, mileng rak lut hlah u, tiah hngalhternak caah innhmai kutka ah hnahchawl an bah i Khuapi ca khuahrum biaknak tlangpi pawl nih an tuah ahcun khua Hauka ah hnahchawl nganpi (ange in) an bah. Khual nih khuachung luhkhawh asilo. Ral na ngei tiah ralrin pek an duh tikah inntualtung pakhatkhat ah namte (or) Canting an va bunh. Zawtnak ṭhalo khamhnak le ṭhawlnak, Pamdawinak ah uico hngawng an at i khua nupa he khua karlak thingkung pakhat ah an thlai tawn. Cun tithawl kha an tan i vutcam an rawn, innchungkhar in an cil an chak, Innchiatnak arhmul an tar i khualeng Huaka pawngah khuapi in kumkhat voikhat an vathlai. Arthat lo nih arti pumkhat an tarh.

          Laimi cheukhat cu nihin tiangah nu he pa he angki loin kan um rih. Pasal a ngei rih lomi ngaknu cu pavuah puan (lehmah pahra tluk a kaumi) kha an sunhsak mi cawhnuk buhnih te phenh men in zalbai in an I bei. Ngaknu a si ti hngalh khawh a si. Khualtlawng, ramlak le Lo kaltik hna ah hmai a chuakmi nih a hnu in a ra dingmi hna lam an tlaunak hnga lo, lam pahnih aaṭhennak ah khan an zawh lonak leikap ah hnahchawl an kham (chiah). Ngaknu lennak le punnak ah nungaknu nih kuak (or) Tikor a pek hna ahcun a hnubik i a pekmi tlangval pa cu kan uar tinak a si, a ti mi an um.

          Thlanglei Laitlang ah mirum deuh le miṭhawng deuh hnanih lung bunh timi puai nganpi an tuah tikah Sia le Vok tampi an thah. An thahmi siazat in Bawitung an bunh. Chaklei Laimi nih mithi lungdonh kan sermi le lungca kanṭialmi cu mithi ngaihnak a si. Hlan ah lung caṭial a um lo. Nu le pa thleidan khawhnakṭThirie’ kan timi suttung an rak bunh piak. Ral sawmtuk tikah mihmuh deuhnak khua lengah a par tanmi tithawl thlaimi rua kung kha ral an thahmi milu zat in an bunh. Khuaivah nih a kan tlanh ahcun zanlei ah zu dinnak a si an ti i tihang keu kan i purh cuh ahcun khualtlung an ralai an ti tawn. (A dang tampi a um rih).

(2) Tuahsernak in langhter mi hmelchunhnak hna

Lamzung lei pawl nih a hlatnai theihnak ah mengtung an bunh. Lam kilkawi le ṭihnungmi ah motor muko (horn) tum ding le ralrin pek dingin zuk an tar. Sianginn umnak ah duhsah tein mawngh (khalh) ding tiah ca le hmanthlak an tar. Cozah zung kip le company kip, rianṭuannak hmunkip ah signboard (hngalh ternak catar) an ṭial i eidin dawr, Hotel, thil dawr ngan hna zongnih hngalhternak ca an tar ve. Electric tung le tung hram ah naih tein dir hlah, tongh hlah, na thi lai, i ralring tiah ruh le lukarong hman thlak an tar mi kan hmuh lai.

Catholic Khrihfa mi nih Biakinn chung kan luh le cangka innka hram i an chiahmi Tithiang (Holy Water) in Vailamtah hmelchunhnak kan tuah. A sullam cu tipilnak kan rak innak thawngin Pathian fa kan sinak i theihterṭhannak a si. Biakṭheng (Altar) hnu lei Pathian Thlam ah phazawngdan aa van ahcun Bawipa Thisa a chungah a um caah kan ṭhut lai ah lukun pah in khuk kan bil ta. Mei aa van lo ah cun lukun lawng zongin a ngah ve. Phungchimtu Thawngṭha (Gospel) a rel lio ah Pathian ṭihzahnak in dirpiak a si. Tithiang theh kan in mi cu sual ngaihchihnak langhternak le sualnak in i thianh hlimhnak hmuhsaknak a si. Khuk bilin thla kan cammi cu tangdor i pumpeknak a si i dir buin kan cam mi cu Pathian upat peknak a si.

Hlawban khutter in thlacam Pathian biaknak cu Pathian sin phan seh tiah ruahchannak a si i ṭang cumh pah in thla kan cammi cu misual ka si kan i ti nak a si. Kan kut kan i tlaih (or) kut thlir in thla kan cammi cu pakhat le pakhat kan i dawtnak le upat i peknak, daihnak um koseh tiah langhternak sullam a si. Catholic Khrihfa pakhat nih cun cu hmelchunhnak hna kha a hngalh i a zulh ding a si. Hmelchunhnak aa tello ahcun zaangzel ngai a si.

(3)    Takpum hnuhdawh le holphum (Mole) hmelchunhnak hna

Takpum cung i pakhatkhat hnuh dawhtikah hngalhnak hna cu; Hmur cung dawh cu sikcaknak, raltuk teinak a si i a tanglei dawh cu eithawt lainak le lamhla in thawngtheih naklei a si an ti. Orhlei kam mittlang hnuhdawh cu chaw hmuhnak le ṭhat lainak a si i mittlang tanglei cu mitthli tlaknak, ṭahnak, thawngpang chia theih lainak, a si ti a si. Orhlei kutpha dawh cu tinh ningin teinak, kehlei cu bia teinak a si.

Cun mittlang cungah holphum a um ahcun kumno lio ah ṭhitumnak a hmu lai. Kehlei Khaa ah a um ahcun ṭhalo tein zawtfah a tongte lai. Orhlei a si ahcun Ti le mei ralrin a herh. Bel kehlei he orh he a ummi cu zuamnak thinlung a ngeimi, semrel le sumnak lei ah ziaza ṭha a ngeimi an si lai. Fale an pungzam lai. Lukherh pahnih a ngeimi cu mifim an si lai i nu lukherh a ngeimi cu an fale bawi an cang tiah an zumh.

(4) Bible chung hmelchunhnak cheubang hna.

(a)  Bawi Jesuh chuah ni (Christmas) hmelchunhnak “Kan caah Fapa pakhat (ngakchia) pek kan si. Amah cu uktu Bawi, Khuaruah har fimchimtu, a ṭhawngmi Pathian, zungzal hmunmi Pa, Daihnak Bawi”, ti a si lai (Isaiah 9:6). Bawi Jesuh chuah ni theih ṭhannak caah 25 December hi Christmas puai ni siseh tiah khiahmi a si. Cu hlan ah Thawhṭhan puai le Mifim pathuam hna puai lawng a rak um.

(b)   Ezekiel 9:4-6 Jerusalem sualnak ruangah Bawipa nih dan a tat tik hna ah khan, Bawipa nih puan hmangṭhia aa aihmi pa kha a timi cu; “Jerusalem khuachung ah khin va chawk tuah, khi ka i thil fihnung an tuahmi ruang i a ṭap mi hna le a ngaih a chiami hna kha an cal ah (Vailamtah) hmelhcunhnak va khenh hna,… hmelchunhnak a ngeimi kha cu ahohmanh tonghna hlah u,…”, tiah a ti hna.

     (Christian Community Bible chungin)

(c)   Biathlam 9: 1- 6 “Vancungmi panganaknih khan Muko a vuntum, ṭhawnnak an pekmi khaubok hna kha ramhring siseh, thingkung siseh, hrawk hna hlah u, an cal ah Pathian hmelchunhnak a ngei lomi lawnglawng nan hrawh khawh hna”, tiah an ti hna.

(d)   Luka 11:29-30 Minih Jesuh kha an zual lulh i khuaruahhar tuah an hnek lio ah khan Jesuh nih, “Jonah khuaruah harnak kha dah tilo cu zeihmanh hmelchunhnak pek an siti lai lo. Profet Jonah cu Ninaveh khuami hna caah hmelchunhnak a rak si bantukkhan Mi Fapa zong hi tuchan mi hna caah hin hmelchunhnak a si ve lai”, tiah a ti hna.

(e)   Moses cu Amalek mi he an i do i a tei tik hna ah khan (Exodus 17:8-16) biakṭheng pakhat a ser i amin ah, “Bawipa cu ka hmelchunhnak puan zar a si”, a ti. Moses nih cun aa thawh i “Bawipa hmelchunhnak puanzar cu  i tlaih u! Bawipa nih Amalek mi cu a zungzal in a doh hna lai”, a ti.

(f)    “Amen” kan pekmi hi “ka duhmi a si ve, ka lung a si” tinak a si i Pope Clement IV nih AD (82-97) ah a fehter mi a si.

(g)   Biathlam 1:18 “Thihnak cung le Mithi khua cungah nawl ka ngei” (David Van Bik ṭialmi) Biaphuan 1:18 “Cun Hades le thihnak tawh kha ka ngeih hna”. (Hoi Cung tum ṭialmi Bible) Hika zawnahṭHades’ timi hi, “Miding le misual an pahnih in an thih hnu ah an kalnak hmun thlaan a si. (Mt 11:23, 16:18, Lu 10:15, Lam 2:27:31)

(h)    Pathian nih hin amah a zum i aa bochan mi hna thlacamnak kha leh loin a um bal lo. Cucu a tanglei hmelchunhnak hna in a langhter. “Bawipa nih Amor mi hna cu Israel mi hna sinah a pek hna ni ah Joshua nih Bawipa kha a chawnh i Isreal mi hna mit hmuh ah, … Ni cu a dir peng i Thlapa cu a taang”. (Joshua 10:12) Profet Habakkuk nih zaangfahnak ca thla a camnak ah “Ni nih mer a philh i Thlapa nih a dirhmun ah a dir” timi kan hmuh (Habakkuk 3:11). Cun Hezekiah cu a zaw i a thih dengmang tikah Profet Isaiah nih, Ahaz mi tahnak ah a liam cangmi thladem kha karhra a hnuh ṭhan (2 King 20:1-11)

         A cunglei i ka langhter khawh mi hleiin hmelchunhnak dang tampi a um rih ko lai, zeidah chap a hau rih ti khua ka ruah lioah kum 50 tlinnak Sui Jubilee honnak meithal thlah thawng le nunphung hla le hlaremh thawng hna nih hmun an rak lak. Cucu kum 50 tlinnak Thangaw Catholic Bupi Sui Jubilee au thawng cu a si.

Norbert Ca Ling