Fimthiamnak in tthanchonak leiah

Tthanchonak cu rumnak a si kan ti ahcun hlanlio kan pupa hna chan nakin atu kan rum deuh kan ti kho hnga maw? Tthanchonak hi nunnuamnak in kan tah ahcun hlanlio kan pupa chan hna nakin kan i nuam deuh kan ti kho hnga maw? Hlanlio kan pupa chan hi ngaih a um pah tawn. Ramsa, thingthei phuntling ramchung ah an ngei i, pakhat le pakhat zong an rak i daw ngai; an khuasak zong a rak nuam ngai ngai.

Chinmi kan sifah a thuk chin       

Nifa eiawk rawl le ngandamnak si-ai cawknak ah Chinram i innchungkhar hna 100 ah 85 cu leiba an ngei tiin WFP nih 2009 ah thanhnak a tuah.  Chin ram khuate leiah thlakhat ah sa (mehthaw) voikhat hmanh ei loin ngapih le makphek in, zingchunzan buti he khua a sami an tam tuk rih. Zarhpini hmanhah hnipuan ttha deuh te thlennak ding a ngei lomi tampi kan um rih fawn.  Hlanlio ahcun mi zaapi ti ngawt in hnipuan ttha an ngei lo lawlaw i hnipuan fenhaihnak ah a poi tuk ah an rak rel lem lo.  Tuchan ahcun hmuhtonnak zong a tam deuh cang i, a ngeimi hna nih tam tuk an ngei i, a ngeilomi hna caah cun ngeih lo an i theih chinchinnak a si khun.  Sifahnak a thuk i theih chinchin a si.

Chin mi kan sifahnak a ruang cu a tampi a um lai nain a ttha mi fimcawnnak (good education) kan ngeih lomi hi a ruangpi bik pakhat a si.  A ttha mi fimcawnnak cu miphun tthanchonak caah a herh bikmi pakhat a si.  Cun, fimcawnnak cu mi vialte i nuhrin covo (human rights) pakhat zong a si fawn.  Khatlei ah, a tling lomi fimcawnnak (inadequate education) nih miphun tthanchonak a pek lo pinah caan le thazaang (resources) dih sawhsawh men a si i sifahnak tu kha a zualter chin.  Nuhrin covo a si ko mi fimcawnnak ttha hi kan cohlan thiam lo le kan cohlan khawhlo ahcun kan sifah cu a thuk chinchin ko lai. A tthami fimcawnnak ti cu a tawinak in chim ahcun “kan khuasaknak ah kan herh bikmi hna kha a kan theihter, a kan hmuhter i a kan pe khomi fimcawnnak, fimthiamnak kha a si.”

Ram Zaamtaknak

Chinmi hna cu hlanlio chan in, lothlawh in pawcawm mi kan si.  Lo kan thlawh ningcang hi hlanlio pupa chan in nihin ni tiang thlenglo in kan hman.  Kan fimcawnmi chungah lothlawhnak kong aa tel lo i, nu le pa, upa hna zong nih lothlawh hi a niam tukah an ruah rih caah an fale hna kha lo thlawhter lo dingin sianginn kai i cozah rianttuan dingtu kha an kan zuampiak.  Cozah rian cu mi tampi ttuan awk a um lo.  Nitlak ramlei ahcun lothlopa cu minung si kho deuh ah ai tel. A ruang cu lo thlawhnak ah a herhmi  thiamnak an ngei.  Tthangthar mino hna nih lo thlawh ding kan i tim ti lo.  Lo thlawhnak lei he pehtlaimi fimthiamnak kan ngei lo i, kan vawlei zong a nawn vialte a zawr dih cang caah tlangcung lo kan tuahmi nih ei-khim  a chuahpi ti lo.  Kan ram chungah lothlawh kan huam ti lo, a dang rian ttuan tiah le kan thiam ti fawn lo hnuah cun kanram cu zaam taak a si cang.

Ramdang pemnak nih tthanchonak a kan pek ve ko nain pumpak tthanchonak deuh a si.  Miphun le ram caah a hmunmi tthanchonak a chuahpi mi cu a tlawm tuk.  Nihin ni ah Chinmi tampi cu Europe, US, Australia le a dangdang ramtthangcho ciami hna caah rian an ttuan cang.  An rian ttuannak i an nihlawh cu Chinram ah an kuat ko nain Kawlmi le Tuluk hna sinah a phan tthan. Tahchunhnak ah Chinram lei motor a rak kai lio ahcun motor khat in thil a phorh ko nain a ttum lei cu lawng hirhiar  in a ttum.  Chinram in thil chuahmi (products) a tlawmtuk i hmang-einak (Consumption) lawng a tam caah Chinram chungah Phaisa a leng kho ti lo. Mi tampi ramdang an chuah ruangah ramchung ah rianttuantu an tlawmtuk i kan thil chuahmi a tlawm chin.  Fimthiamnak sang he kan ram chungah rian ttuantu tam deuh sehlaw kan thilchuahmi a tam deuh lai i kan ram chungah phaisa a leng kho lai, cu hnu ah a hmunmi tthanchonak a chuahpi lai.

Ram zaamtak i ramtthat cianak leiah kal ding hi Chinmi kan hmuitinh le kan saduhthah si awk a si lo.  Kan pupa rosung a si timi ruahnak ngeih in kan ram hi dawt awk a si ti lawngin a zaa lo.  Mahnak a sang deuhmi ram le miphun dawtnak kan ngeih a herh.  Cucu, kan ram hi kan pupa rosung a si hlei ah Pathian nih a kan pekmi ram zohkhenh sersiam awk ttuanvo hi Chinmi pakhat cio nih kan ngeih rih.  Ramleng chuah hmanh ah hi ttuanvo hi kan philh lo awk a si...

- Saya James Ngun Hre ttial mi “Fimthiamnak in tthanchonak leiah” timi chungin lak mi a si.

- Kan peh tthan te lai…..