`Thitumh Phungphai

`THITUMH PHUNGPHAI
(Marriage)
A. NUPI

Laimi kan nunphung ahhin hringtu nulepa nih, tefa a cuza an ngeih ahcun nupi le va kawlpiak kha an rian nganbik ah an i ruah i an i chiah. Hringtu a ngei tilo mi ngah`tah le buangro hmanh kha a tangrih mi a unau nih an rian biapibik ah an i chiah `thiam`thiam. Nupi le va an ngeih hnu lawngah kan rian kan i lim ti tluk in an i ruah. Cucaah nulepa nih zeibantuk nupi le va dah kan kawlpiak hna lai ti cu biapi ngaingai ah an chiah. Nu belte hi nulepa nih mi sinah a kalding an si tiin mi tampi nih an ruah i, hna i vihpiak hmasa dah tilo ahcun va kha hampiak ngam an silo. Chim duhmi cu pa ca tu ahhin nupi kawlhlaipiak cu a si deuh.

Nupi kawlning ahhin abikin fapa upabik cu roco asi caah an pule (a hringtu hna pucing, tlangvalpa a nu a rak hringtu) fanu le cu, i zoh cio a si ko. Tlangvalpa nih a pu fanule lakah a duhbik aa thim phung asi i fanu a ngeimi hna zong nih an fale lakah an i chawrbik kha an pek tawn hna. Cucu i pehtlaih zungzalnak le i philhthlau lonak dingah tuahmi asi i cu hna chungah tlangvalpa nih a duhmi an umlo lawngah midang kha `thit asi tawn.
    Mah tlangvalpa i a chungphun (lineage, clan) khat aa khatmi chung i a tule a farle cu `thit awkah  an hrial tawn. Zeicahtiah mitcawt, hnachehnak a si an ti. Cu ruangah mah tulefa cu i nupit a um ballo.

1. Nupi Kawlning
    Nupi `thi ding tlangvalpa nih a pule chungin a duhmi a umlo i ngaknu dang `thit a duh ahcun a nu le a pa kha a chimh hmasa hna lai. A nu le a pa nih an fapa i a duhmi ngaknu i a chuahkehnak, a phunhram,  a nunnawl kha a tanglei bangin an zon hna lai. Mah bantukin an zon hna tikah an hrialmi hna cu abikin phun thum a um.

i. Hnamngei

Ngaknu i an chungkhat laihri tlaihnak kha an zon i mithianglo hnamngei an si ahcun an ngolbak ko. Tlangvalpa nih a nu le a pa nawl duhlo in a `thit sual ahcun an chungkhat chungin i chuahnak, i hlonhnak, i hnonnak tiang zong an phan tawn. Zeicahtiah hnam ngei (mithring), a thur ah chiahmi hna cu, an chungkhat mithiang mi hna sinah telter an duh hna lo, an thiannak kha i thurhnawmh an duh lo.

Zeicahtiah hnamngei cu mi nih hnonmi an si i, mi a tuah a hmang tiah an ruah caah a si. Zeitluk indah an rak hnon hna ti ahcun hnamngei inn pawngah a ummi hna nih buh le sa an ei lai ahhin, an kan tuahsual lai ti an phan caah buh tlawmte le sa pelpawi kha an laak i an kut in an i put hnuah mah hna innlei hoih in ‘kan su in maw, kan khawng lai ucih, nanmah ei tawkte kan in hunh hna hih, ei u law, ding uh’ tiah thla an cam hnuah an hei hlonh hnawh hna. Cu hnu lawngah kaa thawte in rawl cu an ei.

Kan pupa hna nih an rak zumh bantukin hnam zong cu a rak hrang taktak ve i khencung chiahmi sa hna a ei ti hi a um lengmang, mi kha a tuah hna ti zong hi a um lengmang ruangah asi. Hnamngei an rak soi hna ning hi hitiin hla an phuah hna.
    Thington aw
    Phar lakah phar fak cem ui thawm hrin
    Tisor sor kua va dawn hran
    thawl in na thian bal hnga maw? an ti.

ii. Mikutzao

Mifir, kutzao chung cu an `thi hna lo. Laimi caah cun ‘mi artibung lo, mifir’ ti cu a fak ngaingai i firpuh ruangah hin bawi le tlang sinnah an phan (tazacuai) tawn. Laimi hi miding, mifel kan si le kan i zumh le lun ning cu, `thalni vangkhua a hung chuah i lo i an kal tikah innka kha huncia in an kal taak i, thilhring chaw an ngeihmi hna cu dum le hau, banluang phur karah an tenh ta ko hna. A sullam cu Laiinn cu diinn deuh a tam caah innkang mei`tet a um sual ah inn i a rung ummi paoh nih run chuah te hna seh tinak asi.

Laimi cu mi tlawmte le thilhring, thilpuan a ngei zong kan silo caah aho nih zei thil, thilpuan, tangka zong zeizat dah a ngeih ti tiang kan i hngaldih kho ko i firsual ahcun a puangthang colh ko. Mifir an hnonning hna cu hitihin hla ka phuah.
Bawikil aw
    Ka fir kong nih hnu in ka zul thingthla  bang
    phai hna lai nehbaan sem chin tiang
    bul ai law ka kut sumhmui hluan in.

iii. Mihmursau

Mibia`thawng, mibiatam, mihmursau le bia chawleh a hmangmi cu an hnon hna. Zeicahtiah cubantuk nu cu an len an vahnak ah mi kha bia in an tuah hna i bia an kan phorh tiah an ti. Cucaah pa biatam le hmursau zong ‘nupi chia dah na lawh’ an ti hna. Culengah an theihhngalhmi zong an lung chungah a tanglo i innchung bia zong innleng ah, innleng bia zong innchung ah an ratpi, bia khupthal an let, liam phorh in inn ah an `tin tawn an ti.

Cucaah phung an thluk hna i ‘nupi vak bia he chuak, vokpi vak thal he kir’ tiah an ti hna. An soi ning hna cu hla in hitihin an ti hna.
Bawikil
    Aho maw? vok bang aa bual mi hruang par ah
    di le thal hlinh he ar zuan bang
    kan run cu panh hoi maw cu chumpur.

Cucaah bawi le sal sinak, michia le mirum sinak, sifak le santlailo sinak, i nautatnak le iang i duhlonak cu a phunphun in a umko lai. Asinain abik cun hi pathum hi an rak hrialmi asi.

Cun kap khatlei ah a hmeimi fale zong hi an hrialpah ve hna. Pa a ngeilo i pa nih chimhrin lomi cu pa chimhhrinnak a bau i nu a ngeilo mi hna cu nu chimhhrinnak a bau tiah an ruah. Cubantukin nulepa chimhrinnak abaumi hna cu, nupi le va taktak ah innchungkhar i an hung i can tikah, chimh le relh, cawnpiak an ing kho tilo timi ruahnak an ngeih caah hrial an sinak cu asi.

Mah ca hi "Lai Nunphung" tim cauk chung i kan lakmi a si.

Credit to #Stephen Ni Kio